NHỚ THƯƠNG THƯƠNG NHỚ
(Tặng những người yêu thơ)
Ngọc Khuê
Bạn hỡi!
Bây giờ ta đang tuổi lá thu vàng lửng lơ trên cành và sẽ rơi rụng khi có một trận thu phong. Đã có một thời ta còn trẻ, tóc ta còn xanh. Ngày ấy tưởng mới hôm qua mà nay đà xa lắm. Không bao lâu nữa, ta sẽ ra đi. Nhưng thôi, khoan nghĩ đến! Hôm nay, tôi xin mời các bạn cùng tôi nhìn lui về quá khứ, phiêu lãng trong vài phút giây với thi ca lãng mạn nói về Tình Yêu với Nỗi Nhớ Nỗi Thương.
Bạn có còn nhớ bài "One day"? ( Lời tiếng Việt là "Khúc Hát Thanh Xuân":
"Ngày ấy khi xuân ra đời, một trời bình minh có lũ chim vui. Có lứa đôi yêu nhau... một ngày tuổi mới đôi mươi."
Nói về tình yêu, thi ca và âm nhạc như cánh rừng mênh mông. Hôm nay, tôi chỉ xin ghi lại những bông hoa tươi thắm của thi ca từ vùng ký ức nhỏ nhoi của mình trải dài qua năm tháng từ thuở nghe mẹ ru, lớn lên nghe thầy giảng, và đọc qua sách báo.
Trăng, gió, nước, mây, sương sớm, nắng chiều, cơn mưa mùa hạ, tiếng còi tàu trong đêm v.v... mỗi hình ảnh, âm thanh đều gợi nhớ đến bóng hình người yêu dấu với bao kỷ niệm. Người có trình độ học vấn, bằng ngòi bút đã gởi gắm lòng mình qua trang giấy, viết nên những vần thơ tuyệt diệu. Giới bình dân thì đơn giản hơn. Họ dùng câu hò, tiếng hát, lời ru để bày tỏ tình yêu nỗi thương nhớ của mình.
Hai chữ "Tình Yêu" mang tính cách trừu tượng quá, người ta chỉ cảm nhận mà khó diễn đạt cho trọn ý, trọn tình. Xuân Diệu đã phân vân:
Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?
Có nghĩa gì đâu một buổi chiều,
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt,
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu.
Một nhạc sĩ, khi đề tựa cho bài ca của mình, đã viết: "Anh không giữ trong tim một kho tàng hay một danh vọng nào cả. Anh chỉ giữ mãi hình ảnh một buổi chiều, khi nắng vàng nhuộm mái tóc em." (Hình Ảnh Một Buổi Chiều)
Ta hãy nghe Lamartine:
Objets inanimés, avez vous donc une âme?
Qui s'attachent à notre âme et la force d'aimer
Muôn lá cỏ, các ngươi nào hay biết?
Hồn trong ngươi hoà trộn mảnh hồn ta.
Chốn ân tình muôn kiếp vẫn không phai.
(Ngọc Khuê dịch)
Khi đôi bên gặp nhau, đôi mắt - cửa sổ của tâm hồn - đã nói lên nỗi rung động của trái tim chàng:
Anh tưởng chỉ cần trông thấy thôi,
Là em hiểu rõ lòng anh rồi.
Mối tình chan chứa trong đôi mắt,
Anh biết làm sao nói những lời...
(Xuân Diệu)
Khi hai người đang yêu, đi bên nhau mà cảm thấy một cái gì rất mong manh, nên họ vô cùng trân trọng phút giây này:
Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá,
Ánh sáng rơi đầy các lối đi.
Tôi với người yêu qua nhè nhẹ,
Mơ màng không dám nói năng chi.
(Xuân Diệu)
Người có tình yêu thì nhìn ở đâu cũng thấy mùa Xuân vì lòng mình tràn trề hạnh phúc:
Xuân của Đất Trời nay mới đến,
Trong tôi Xuân đến đã lâu rồi.
Từ lúc yêu nhau hoa nở mãi
Trong vườn thơm ngát của hồn tôi.
(Xuân Diệu)
Đang yêu, chàng cảm thấy người tình của mình là tuyệt sắc giai nhân trên đời:
Da em trắng, anh chẳng cần ánh sáng,
Tóc em mềm, anh chẳng thiết mùa xuân.
Trên cuộc đời sẽ chẳng có giai nhân,
Vì anh gọi tên em là Nhan Sắc.
(Nguyên Sa)
Dù trời mưa tầm tã bên ngoài, nào có hề chi, hai người đang yêu đi bên nhau chỉ mong thời gian ngừng lại:
Tháng sáu trời mưa, em có nghe mưa xuống,
Trời không mưa, anh cũng lạy Trời mưa!
Anh ước Trời mưa phong tỏa đường về,
Và đêm ơi, xin cứ dài vô tận.
Đôi mắt em, anh xin đừng lo ngại,
Mười ngón tay đừng tà áo mân mê.
Đừng có hỏi anh rằng: có lẽ đêm đã khuya,
Sao lại sợ trời mưa, sao lại e trời sáng.
(Nguyên Sa)
Có người đang yêu lại khác, chỉ mong một hơi gió nhẹ:
Lạy trời đừng nắng, chớ mưa,
Hiu hiu gió thổi cho vừa nhớ thương.
(Ca dao)
Vì yêu, đang giữa trưa nắng đổ lửa của trời Sài Gòn, chàng chợt cảm thấy dịu mát khi chiếc áo lụa Hà Đông của nàng xuất hiện:
Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát,
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông.
(Nguyên Sa)
Nếu (ở trên) chàng thi sĩ gởi hồn mình trong đôi mắt thì (sau đây) cô lái đò trên sông Hương mở lòng mình qua điệu hò:
Thuyền ai đi trước,
Cho tôi lướt đến cùng
Chiều đã về, trời đất mông lung.
Phải duyên thì xích lại
Cho đỡ não nùng tiếng sương.
(Hò mái nhì)
Khi đang yêu, người thiếu nữ chải tóc cũng nghĩ tưởng đến người tình:
Khi chải tóc thấy thêm nhiều sợi nhớ,
Thấy ngọt ngào khi nghĩ đến nhau.
Xin thời gian đừng vội qua mau,
Bởi bàn tay tình yêu có nhiều điều muốn nói.
(Kim Tuấn)
Gặp gỡ, yêu nhau, đến lúc vì hoàn cảnh phải xa nhau, sao cho khỏi đau lòng ở phút giây chia lìa. Đây là cảnh tiễn đưa:
Đưa người ta không đưa qua sông,
Sao nghe tiếng sóng ở trong lòng!
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong!
(Thâm Tâm)
Lòng ước mong gặp lại sau giây phút chia xa:
Sao người không là một con tàu,
Mà sao lòng tôi không là một ga nhỏ,
Để có những lần gặp gỡ,
Và cũng có những lần chia tay.
(Nguyên Sa)
Trái với cảnh ở trên, cũng là tiễn đưa nhau, tuy nhiên mang sắc thái khác. Cảnh chia ly dưới đây nặng trĩu nỗi sầu, vì chắc chi còn gặp lại:
Lấy câu khẳng khái tiễn đưa nhau,
Em muốn cho ta chẳng thảm sầu.
Nhưng chính lòng em còn thổn thức,
Buồn kia em giấu được ta đâu!
(Khái Hưng-Giây Phút Chạnh Lòng)
Hay là:
Tàu xúp lê một còn thương còn nhớ,
Tàu xúp lê hai còn đợi còn chờ,
Tàu xúp lê ba tàu ra bể bắc.
Tay vịn song sắt, chân giậm cẳng kêu Trời,
Đôi ta vừa mới ngộ mà ông Trời đành chia xa.
(Ca dao)
Và đây:
Đôi mắt em lặng buồn,
Nhìn thôi mà chẳng nói.
Tình đôi ta vời vợi,
Có nói cũng không cùng.
(Lưu Trọng Lư)
Hay trong Chinh Phụ Ngâm:
Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai!
(Đoàn thị Điểm_Chinh Phụ Ngâm)
TÌNH NHỚ
Khi đã yêu, hình ảnh người yêu lúc nào cũng ngự trị trong trái tim, lúc nào cũng mong gặp mặt. Không gặp thì nhớ nhung không nguôi. Từ ngàn xưa, thi ca đã nói lên tâm trạng đó. Ta hãy nghe một đoạn thơ trong Kinh Thi mà vị thầy đáng kính của chúng ta, thầy Nguyễn văn Dương, dịch ra văn Việt nghe sao mướt mát mượt mà! Bề ngoài ngó thầy nghiêm trang có vẻ khô khan, nhưng bên trong rực lửa tình cảm:
Trên bãi sông Hà,
Gái hiền yểu điệu,
Quân tử ước mong.
Ước mong chẳng được,
Mê mẩn nhớ người.
Lòng sầu ảm đạm,
Thao thức không nguôi.
Đây là nỗi nhớ của Kim Trọng, mong hội ngộ với Thúy Kiều:
Sầu đong càng lắc càng đầy,
Ba thu chụm lại một ngày dài ghê.
(Nguyễn Du-Truyện Kiều)
Người chinh phụ nhớ chinh phu trong Chinh Phụ Ngâm:
Duy còn hồn mộng được gần,
Đêm đêm thường đến Giang Tân tìm người.
(Đoàn thị Điểm)
Từ thương nhớ, nàng hờn trách:
Hướng dương lòng thiếp như hoa,
Lòng chàng lẩn thẩn, e tà bóng dương.
(Đoàn thị Điểm-Chinh Phụ Ngâm)
Nỗi nhớ của chàng như thế nào? Ta hãy nghe Hàn Mặc Tử than:
Đêm qua nằm mộng thấy Thương Thương,
Má đỏ au lên, đẹp lạ thường!
Vì quá nhớ, thi sĩ đâm ra hoang tưởng:
Hễ thấy gió là ôm ngang lấy gió,
Tưởng chừng như trong đó có hương
Của người mình nhớ, mình thương.
(Hàn Mặc Tử)
Trong thơ Đường, nhà thơ Lý Bạch đã diễn tả nỗi nhớ trong tình yêu nam nữ:
Yên thảo như bích ti,
Tần tang đê lục chi.
Đương quân hoài quy nhật,
Thị thiếp đoạn trường thì.
Dịch:
Cỏ Yên dường sợi chỉ xanh,
Dâu Tần cũng nảy những cành le te.
Đương khi chàng muốn về quê,
Chính là khi thiếp đau tê tấm lòng.
(Trần Trọng Kim)
Thế Lữ cũng có hai câu mà tuổi trẻ thế hệ tôi ai cũng gối đầu giường:
Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy,
Ngàn năm chưa dễ đã ai quên.
Hai câu trên này nhắc ta câu chuyện tình của Thôi Hộ với người con gái vườn đào. Năm trước nhân tiết Thanh Minh, Thôi Hộ ghé vườn đào gõ cửa xin nước uống. Năm sau trở lại, không gặp nàng, thi sĩ đã để cho đời mấy vần thơ tuyệt tác:
Khứ niên kim nhật thử môn trung,
Nhân diện đào hoa tương ánh hồng.
Nhân diện bất tri hà xứ khứ,
Đào hoa y cựu, tiếu đông phong!
Bài thơ này khiến tôi nhớ một tác giả khác cũng để cho đời những vần thơ bất hủ. Đó là Lương Ý Nương người đời nhà Chu, đã viết bài Trường Tương Tư diễn tả nỗi nhớ thương, xin trích mấy câu nổi tiếng:
Quân tại Tương giang đầu,
Thiếp tại Tương giang vĩ.
Tương tư bất tương kiến,
Đồng ẩm Tương giang thủy.
Về nỗi nhớ người yêu, nói sao cho xiết. Một nhà thơ đã nói lên tình nhớ như sau:
Ở một chỗ tưởng chừng như đi lạc,
Yêu một người mà bỗng nhớ mênh mông.
(Hoàng Anh Tuấn? Nguyên Sa?)
Xuân Diệu qua Tương Tư Chiều, ta nghe nỗi nhớ quay quắt:
Anh nhớ bóng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh,
Anh nhớ em, anh nhớ lắm, em ơi.
Anh nhớ em của ngày tháng xa xôi,
Nhớ đôi môi đang cười ở phương trời,
Nhớ đôi mắt đang nhìn anh đăm đắm.
Ca dao Việt Nam cũng có nhiều câu diễn tả nỗi nhớ nhung ray rứt trong tình yêu nam nữ.
Xin đương dẫn một vài câu minh hoạ:
Khăn thương nhớ ai,
Khăn rơi xuống đất.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn vắt lên vai.
Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không tắt.
Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ không yên.
Hai tay cầm bốn tao nôi,
Tao đứng, tao ngồi, tao nhớ, tao thương.
(Tao: sợi dây buộc nôi để treo)
Hay trong câu:
Mình về mình nhớ ta chăng,
Ta về ta nhớ hàm răng mình cười.
Hay là:
Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ,
Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai.
Chiều chiều lại nhớ chiều chiều,
Nhớ người quân tử khăn điều vắt vai.
Thuở còn đi học, tôi nhớ một bài thơ vương mang tình yêu của tuổi ngây thơ trong trắng. Xin trích một đoạn:
Tôi nhớ năm xưa cũng độ này,
Mùa hoa phượng nở ở ngàn cây.
Mùa hoa phượng nở bên nhà nớ,
Tôi thấy lòng tôi dịu dịu say.
(Không rõ tác giả)
Sau 1975, tôi có đọc một bài thơ diễn tả tình yêu rất ý nhị, tiếc là không nhớ tên tác giả. Xin ghi ra đây vài câu tả nỗi nhớ:
Chỉ một ngày nữa thôi
Em sẽ trở về.
Buổi sáng cũng mong, mây cũng nhớ, ngõ cũng chờ,
Và bướm cũng thêm màu trên cánh đang bay...
Tiếp theo đây là bài thơ “Anh Nhớ Em” của Bùi Chí Vinh ở trong nước mà một cô bạn thân thiết đã gởi cho tôi đọc. Lời thơ mộc mạc, chất chứa mối tình chân thật. Tác giả diễn đạt nỗi nhớ của mình rất dễ thương:
Nhớ em không biết để đâu,
Nếu để trên đầu thì tóc che đi.
Để trong túi áo cũng kỳ,
Lỡ đi đường rớt, lấy gì chứng minh.
Thôi thì giả bộ làm thinh,
Hét lên "nhớ quá" một mình nghe chơi.
Bạn ơi! Đâu phải tình yêu nào cũng "có hậu" để hai người cảm thấy "mùa xuân hoa nở mãi trong vườn thơm ngát của hồn." Vì thế, Xuân Diệu đã nói về tình yêu như sau:
Yêu là chết trong lòng một ít,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu.
Cho rất nhiều song nhận chẳng bao nhiêu,
Người ta phụ hoặc thờ ơ chẳng biết.
Sau đây, tôi trích dẫn một số câu thơ tiêu biểu diễn tả nỗi lòng của những người mang mối tình hầu như vô vọng. Trong bài “Hà Nội Ba Mươi Sáu Phố Phường”, Nguyễn Bính nói lên tâm trạng của một chàng trai biết mình sắp mất người tình, nhưng vẫn đi qua đi lại nhà nàng cho đỡ nhớ:
Chân bước khoan khoan lòng hỏi lòng,
Có nên qua đó nữa hay không?
Không nên qua đó, nên qua đó?
Không: nhớ làm sao, qua: mất công!
Trong bài Mưa Xuân, Nguyễn Bính diễn tả nỗi lòng của một thiếu nữ đang yêu và đang mong nhớ gặp "chàng". Nàng là một cô gái dệt cửi. Nghe có hội hát chèo, nàng xin mẹ đi xem. Thật ra nàng lấy cớ để đi gặp người yêu mà thôi. Mới chỉ nghe sắp có Hội Chèo mà nàng đã:
Hình như hai má em bừng đỏ,
Có lẽ rằng em nghĩ đến anh.
Thế rồi vào ngày hội, trời mưa tầm tã. Nàng dầm mưa mà đi, chỉ mong gặp gỡ người yêu, nhưng... vô vọng:
Chờ mãi anh sang, anh chẳng sang,
Thế mà hôm nọ hát bên làng.
Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn
Để mấy mùa xuân cũng lỡ làng!
Xuân Diệu trong "Tình Thứ Nhất" cũng nói lên nỗi đau của mối tình một chiều:
Anh chỉ có một tình yêu thứ nhất
Đem cho em cùng với một lá thư,
Em không lấy và tình yêu đã mất,
Tình đã cho, không lấy lại bao giờ.
Ngang đây tôi lại nhớ mấy câu của ông Avers mà Nguyễn Vỹ đã dịch cũng nói lên mối tình tuyệt vọng của một chàng trai:
Ôi đau xót trên đường đời thui thủi,
Dẫu cạnh nàng tôi vẫn cứ cô đơn.
Dẫu mải miết trên đường đời gió bụi,
Chẳng được gì mà chẳng dám van lơn!
Có những tình huống như hai người đang ở bên nhau mà nghĩ đến ngày lìa xa như một định mệnh báo trước. TTKh trong Hai Sắc Hoa Tigôn đã nói lên nỗi niềm đó:
Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
Thở dài những lúc thấy tôi vui,
Bảo rằng: hoa dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi.
Lòng thương nhớ của con người thì mênh mông vô tận. Ngoài tình yêu nam nữ, con người còn có tình nhớ mẹ, nhớ cha, nhớ quê hương tổ quốc. Tuy nhiên, trang giấy có hạn, tôi xin tạm dừng ở đây. Bắt chước Hồ Dzếnh, tôi xin ngâm bốn câu thơ để kết thúc:
Tình mất vui khi đã vẹn câu thề
Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở.
Thư viết đừng xong, thuyền trôi chớ đỗ
Cho nghìn sau... lơ lửng với nghìn xưa.
Xin các bạn đọc bỏ qua cho những gì nhớ nhớ quên quên.
Ngọc Khuê
Houston, TX, 24-7-2010
