Phạm Tiến Duật là thế hệ sinh ra cùng Cách Mạng Tháng Tám, trải qua tuổi thơ trong kháng chiến chống Pháp, sống và cống hiến vẻ vang cho thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Tham gia chiến đấu với tư cách là một phóng viên mặt trận, là người chứng kiến sự ác liệt, hy sinh, nỗi đau thể xác và tinh thần của người lính trong những năm tháng gian khổ và ác liệt, Phạm Tiến Duật vừa là người trong cuộc, vừa là người ngoài cuộc chiến tranh chống Mỹ. Những hình ảnh xúc động mà hào hùng ấy đã được ông dùng vần thơ khắc họa rõ nét. Trong bài viết sau, hãy cùng điểm qua một số tác phẩm ấn tượng của nhà thơ Phạm Tiến Duật được VOH tổng hợp.
Đôi nét về nhà thơ Phạm Tiến Duật
Phạm Tiến Duật (tên thật và cũng là bút danh), sinh ngày 14/01/1941 tại Thanh Ba - Phú Thọ trong một gia đình tri thức, có cha là nhà giáo dạy chữ Nho, chữ Việt, chữ Pháp khá nổi tiếng. Sau khi tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội, ông không tiếp tục nghề giáo mà tình nguyện nhập ngũ năm 1965.
Trong suốt 14 năm mặc áo lính, ông đã sống và chiến đấu 8 năm ở Trường Sơn, gắn bó với Đoàn 559. Cũng từ đây, đường Trường Sơn trở thành đường thơ Phạm Tiến Duật. Các tác phẩm như Bài thơ về tiểu đội xe không kính; Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây (phổ nhạc Hoàng Hiệp)... đã trở thành "bạn đồng hành" của nhiều chiến sĩ khắp các mặt trận.
Sau chiến tranh, Phạm Tiến Duật tiếp tục làm thơ, tham gia nhiều hoạt động xã hội - nghề nghiệp, nhanh chóng trở thành nhà thơ của thời kỳ hoà bình và xây dựng tổ quốc. Ông từng là Phó trưởng ban đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam (7/2001 - 6/2006).
Các tập thơ đã xuất bản của nhà thơ Phạm Tiến Duật: “Vầng trăng và quầng lửa” (1970), “Thơ một chặng đường” (1971), “Ở hai đầu núi” (1981), “Vầng trăng và những quầng lửa” (1983), “Thơ một chặng đường” (1994), “Nhóm lửa” (1996), “Tiếng bom và tiếng chuông chùa” (trường ca 1997), Vừa làm vừa nghĩ (tiểu luận 2003)…
Với những đóng góp của mình, ông được Nhà nước trao tặng Giải thưởng về văn học nghệ thuậ t năm 2001, Huân chương Lao động hạng nhì năm 2007 và được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2012.
Ngày 4/12/2007, Phạm Tiến Duật qua đời vì căn bệnh ung thư phổi trong niềm tiếc thương vô hạn của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và những người yêu thơ của ông.
Tổng hợp những bài thơ của Phạm Tiến Duật
Phạm Tiến Duật là thi sĩ huyền thoại của đường mòn Hồ Chí Minh những năm tháng chống Mỹ cứu nước. Ông từng được mệnh danh là “con chim lửa của Trường Sơn huyền thoại”, “cây săng lẻ của rừng già” hay “nhà thơ lớn thời kỳ chống Mỹ”.
Trong những năm tháng đấu tranh gian khổ, mất mát ấy, thơ Phạm Tiến Duật không mang sắc thái bi lụy, mà là sự hòa cảm, tươi mới, dí dỏm, ngang tàng và đầy chất lính. Hình ảnh những người lính trẻ, những cô gái thanh niên xung phong tuổi mười tám đôi mươi, những con người quên mình vì Tổ quốc vẫn sống mãi trong lòng người đọc mọi thế hệ.
Theo nhà văn Đỗ Chu, thơ của Phạm Tiến Duật được đông đảo quần chúng đón nhận là bởi “anh là một người lính làm thơ cho lính đọc, anh chưa bao giờ sắm vai người nói hộ, chưa bao giờ yêu hộ, khóc hộ, lo âu hộ”.
Dưới đây là một số tác phẩm của nhà thơ Phạm Tiến Duật.
Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây
Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn Hai đứa ở hai đầu xa thẳm Đường ra trận mùa này đẹp lắm Trường Sơn Đông nhớ Trường Sơn Tây.
Một dãy núi mà hai màu mây Nơi nắng nơi mưa, khí trời cũng khác Như anh với em, như Nam với Bắc Như Đông với Tây một dải rừng liền.
Trường Sơn Tây anh đi, thương em Bên ấy mưa nhiều, con đường gánh gạo Muỗi bay rừng già cho dài tay áo Rau hết rồi, em có lấy măng không?
Em thương anh bên Tây mùa đông Nước khe cạn, bướm bay lèn đá Biết lòng anh say miền đất lạ Chắc em lo đường chắn bom thù.
Anh lên xe, trời đổ cơn mưa Cái gạt nước xua đi nỗi nhớ Em xuống núi nắng về rực rỡ Cái nhành cây gạt mối riêng tư.
Đông sang Tây không phải đường thư Đường chuyển đạn và đường chuyển gạo Đông Trường Sơn, cô gái “ba sẵn sàng” xanh áo Tây Trường Sơn, bộ đội áo màu xanh.
Từ nơi em gửi đến nơi anh Những đoàn quân trùng trùng ra trận Như tình yêu nối lời vô tận Đông Trường Sơn, nối Tây Trường Sơn.
Bếp lửa nhà mình
Ngày đầu năm em xây bếp mới Thế là gió mùa đông bắc tạnh rồi em Chung bếp lửa là chung niềm thao thức Sợi khói bay nghiêng vẽ dáng em hiền
Cả tuổi thanh xuân anh đốt lửa giữa trời Cũng là bếp nhưng bếp chung bè bạn Hết bếp lửa sinh viên, lại lửa rừng cháy sáng Nấu nồi sắn nồi khoai tập thể, lính ăn chung.
Ngọn lửa ơi, lòng lửa tốt vô cùng Lửa sinh ra người, lửa sinh ra trái tim rực cháy Lửa làm bóng tối xa ra và mặt người gần lại Ngọn lửa nào thân bằng lửa bếp, bạn bè ơi!
Lòng vẫn khát khao đốt lửa giữa trời Đến với mọi cộng đồng, đến với mọi màu da trên toàn trái đất Nhưng chỉ bếp nhà mình là ấm nhất Bởi yêu em, nhân loại thấy yêu thêm.
Cô bộ đội ấy đã đi rồi
Cô bộ đội ấy đã đi rồi Chuyển đơn vị vào vùng rừng trong ấy Em gái đi, các anh ở lại Biết đến bao giờ mới được gặp nhau
Lũng thì thẳm mà rừng thì sâu Để hun hút nhớ nhau biền biệt Bao nhiêu bạn bè, bao nhiêu bạn bè thân thiết Xa nhau như xa nhau hôm nay
Thôi em đừng bẻ đốt ngón tay Nước mắt dễ lây mà rừng thì lặng quá Anh biết rồi bao nhiêu vất vả Tháng năm dài cùng nhau đi qua
Để sáu bảy năm em gái xa nhà Hăm bảy tuổi chuyện chồng con chưa nói Cả một thời trẻ trung sôi nổi Ở bên nhau bếp lửa giữa rừng xa
Nhớ nhau, nhớ nhau ở giữa rừng già Ngón tay nóng cầm viên thuốc mát Cái đêm đói ngồi nghe chim đắp tát Con chó vàng cọ chân em đòi ăn
Nhớ nhau, nhớ nhau những buổi mưa dầm Căn nhà dột tóc em ướt hết Anh ngồi nghĩ gì em chẳng biết Cứ hát tràn những câu hát bâng quơ
Nhớ trưa đỉnh đèo ta đứng ngẩn ngơ Nhìn mây trắng chân trời ngỡ biển Biển Đông thì xa, biết ta nhìn chẳng đến Nhưng em vui anh kể chuyện em nghe
Trưa vác gạo ta dừng bên khe Một đoàn tù binh đi qua đang đứng ngó Bên những thằng người áo quần loang lổ Bóng em lồng bóng suối trong veo
Lúc ấy lòng anh biết mấy tự hào Tự hào vì có em ở đây, tự hào vì đất nước Ở đây màu hồng xiết bao thân thuộc Xao xuyến lòng anh, xao xuyến bạn bè
Đến chào anh sáng mai em đi Như ngày nào chào bà con hàng xóm Sự xa cách nhỏ trong sự xa cách lớn Một cuộc chia tay trong triệu cuộc chia tay
Rồi ngày mai xa vắng nơi đây Em lại có bao nhiêu đồng đội mới Trong chiến tranh một khát khao sôi nổi Là nhân dân đoàn tụ muôn đời
Cô bộ đội ấy đã đi rồi.
Đi trong rừng
Anh đi trong rừng, lá vỗ trên cao, Gió bốn bề cây; cây ngả nghiêng chào, Lay bóng đậm gió thổi vào đốm nắng. Cây cúc đắng quên lòng mình đang đắng Trổ hoa vàng dọc suối để ong bay; Cây bồng bềnh cười vui suốt ngày, Thân thẳng cây chò, cành ngang cây bứa; Cây nhựa trắng là cây si, cây sữa, Nhựa vàng cây dọc, nhựa đỏ cây nò, Cây nứa mọc đứng, cây giang mọc bò, Cây tầm gửi mọc ngồi đỏng đảnh, Cây lim uy nghi, sa nhân ma mỏng mảnh, Dạ hương của đêm, mắc cỡ của ngày. Da bàn tay thường chạm với da cây, Khuôn mặt người chạm vào mặt lá. Rừng ơi rừng, ta bỗng gần gũi quá! Không có những ngày này, hồ dễ đã quen nhau.
Em là tia nắng
Sinh ra cùng với mặt trời Em là tia nắng vùng đời của anh Nửa đời anh chẳng êm lành Quầng bom lửa đỏ, da xanh sốt rừng Mùa mưa em có biết không Triền miên 6 tháng ròng ròng toàn mưa Chồn chân trong khoảng rừng thưa Lán bộ đội bấy sáng trưa nhớ… trời.
* * *
Sinh ra cùng với mặt trời Em là tia nắng vùng đời của anh Đường dài có lúc gập ghềnh Túi không em phải một mình nuôi con Khổ nào bằng khổ cô đơn Mà em vẫn một tấc son tự hồng Ai người biết thuở tay không Mà gương mặt vẫn tươi hồng nét xuân.
* * *
Qua rồi cái thuở gian truân Đích xa mà lại thấy gần em ơi Sinh ra cùng với mặt trời Em là tia nắng vùng đời của nhau.
Gửi em, cô bộ đội lái xe
Không thể tin là em đã qua Nơi túi bom bay mù bụi đỏ Đường gập ghềnh ngổn ngang cây đổ Trời lô nhô thân gỗ cưa ngang.
Không thể tin là em đã sang Nơi đất lạ trời xanh leo lẻo Anh đón em qua tầm đạn réo Tiếng tàu càng sốt ruột vo ve.
Em là cô bộ đội lái xe Giặc đuổi bắn bốn bề lửa cháy Cái buồng lái là buồng con gái Vẫn cành hoa mềm mại cài ngang.
Em đã qua và em đã sang Đẹp lắm đấy những ngày đánh Mỹ Đất nước mình nhiều điều giản dị Ai chưa tin rồi sẽ tin thôi.
Hương trầm Đức Phổ
Hương trầm bay trên đất quê hương Đặng Thuỳ Trâm nơi này em nằm lại Tôi ao ước dù trong tưởng tượng Nâng mái tóc em mãi mãi tuổi hai mươi Ơi! Đặng Thuỳ Trâm, Đặng Thuỳ Trâm ơi Em là trầm thơm nơi đất lành Đức Phổ Dù trong lửa bom rơi vẫn hiện lên rạng rỡ Gương mặt người bác sĩ đoan trang Đây những dòng ghi từ nơi em nằm lại Nói với bao người thắp sáng niềm tin Để ngàn năm lớp lớp tuổi hai mươi Mang trái tim Đặng Thuỳ Trâm và tình yêu đất nước Từ Đức Phổ nơi dấu chân bao người đi trước Hương Trầm bay, thơm ngát trời xanh.
Khúc hát thanh xuân
Sẽ đến lúc ta trở về già Nhưng tới đó hãy hay, giờ ta còn trẻ chán Bắt chước dáng cụ già không khó lắm Đến khi già, muốn trẻ, khó làm sao
Lúc còn trẻ ra biển dễ hơn khi già ra ao Lúc trẻ ta lội rừng dễ hơn là khi già thăm vườn mà mỏi gối Với tuổi trẻ không có đêm nào gọi là đêm tối Mưa đã là bạn ta, nắng cũng là bạn ta
Ta cày mặt đất lên trong ánh nắng chói loà Ta gieo mạ theo đường chân trời cho lúa mọc Cười cái cần câu, ta huơ cần trục Lấy cân tạ ta cân và thước cây số ta đo
Nhưng ta lấy phút giây để tính thì giờ Tình yêu sẵn trong ta đến bồn chồn biết mấy Thân thể ta là tòa lầu lộng lẫy Ánh sáng chứa bên trong và tiếng hát tràn đầy
Ta nguyện là đầu rễ, ta nguyện là ngọn cây Nơi ta tựa ấy thân cành vững chãi Tuổi già vui cùng ta mà trẻ lại Trẻ em nhìn sức vóc ta mà lớn lên
Nhưng có một điều xin bè bạn đừng quên Là chính khúc hát thanh xuân này các cụ già đã hát Ta nhẩm lại, bỗng thấy lòng dào dạt Nên lại hát tuổi mình ở chính bàn tay.
Lửa đèn
I - ĐÈN
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi có những ngọn đèn thắp trong kẽ lá Quả cây chín đỏ hoe Trái nhót như ngọn đèn tín hiệu Trỏ lối sang mùa hè, Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu Thắp mùa đông ấm những đêm thâu, Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu Chạm đầu lưỡi chạm vào sức nóng... Mạch đất ta dồi dào sức sống Nên nhành cây cũng thắp sáng quê hương Chúng nó đến từ bên kia biển Rủ nhau bay như lũ ma trơi Từ trên trời bảy trăm mét Thấy que diêm sáng mặt người Một nghìn mét từ trên trời Nhìn thấy ngọn đèn dầu nhỏ bé Tám nghìn mét Thấy ánh lửa đèn hàn chớp loé Mà có cần đâu khoảng cách thấp cao Chúng lao xuống nơi nao Loé ánh lửa, Gió thổi tắt đèn, bom rơi máu ứa. Trên đất nước đêm đêm Sáng những ngọn đèn Mang lửa từ nghìn năm về trước, Lấy từ thuở hoang sơ, Giữ qua đời này đời khác Vùi trong tro trấu nhà ta. Ôi ngọn lửa đèn Có nửa cuộc đời ta trong ấy! Giặc muốn cướp đi Giặc muốn cướp lửa tim ta đấy II - TẮT LỬA
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi tắt lửa đêm đêm khiến đất trời rộng quá Không nhìn thấy gì đâu Bóng tối che rồi Cây trúc làm duyên phải nhờ gió thổi Cô gái làm duyên phải dùng giọng nói Bông hoa làm duyên phải luỵ hương bay... Bóng tối phủ dày Che mắt địch Nơi tắt lửa là nơi vang rền xe xích Kéo pháo lên trận địa đồng cao Tiếng khẩu đội trưởng ở đâu Đấy là đuôi khẩu pháo Tiếng anh đo xa điểm đều Vang ở đâu, đấy là giữa điểm đồ Nơi tắt lửa là nơi in vết bánh ôtô, Những đoàn xe đi như không bao giờ hết, Chiếc sau nối chiếc trước ì ầm Như đàn con trẻ chơi u chơi âm Đứa này nối hơi đứa khác.
Nơi tắt lửa là nơi dài tiếng hát Đoàn thanh niên xung phong phá đá sửa đường; Dẫu hố bom kề bên còn bay mùi khét Tóc lá sả đâu đó vẫn bay hương Đêm tắt lửa trên đường Khi nghe gần xa tiếng bước chân rậm rịch Là tiếng những đoàn quân xung kích Đi qua. Từ trong hốc mắt quầng đen bóng tối tràn ra Từ dưới đáy hố bom sâu hun hút Bóng tối dâng đầy toả ngợp bao la, Thành những màn đen che những bào thai chiến dịch Bóng đêm ở Việt Nam Là khoảng tối giữa hai màn kịch Chứa bao điều thay đổi lớn lao,
Bóng đêm che rồi không nhìn thấy gì đâu Cứ đi, cứ đi nghe lắm âm thanh mới lạ. III - THẮP ĐÈN
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi đêm ngày giặc điên cuồng bắn phá Những ngọn đèn vẫn cứ thắp lên Chiếc đèn chui vào ống nứa Cho em thơ đi học ban đêm, Chiếc đèn chui vao lòng trái núi Cho xưởng máy thay ca vời vợi, Chiếc đèn chui vào chiếu vào chăn Cho những tốp trai làng đọc lá thư thăm
Ta Thắp đèn lên trên đỉnh núi Gọi quân thù đem bom đến dội Cho đá lở đá lăn Lấy đá xây cầu, lấy đá sửa đường tàu Ta bật đèn pha ôtô trong chớp loè ánh đạn Rồi tắt đèn quay xe Đánh lạc hướng giặc rồi ta lại lái xe đi... Ngày mai, ngày mai hoàn toàn chiến thắng Anh dắt tay em, trời chi chit sao giăng “Thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngoài thềm” Ta thắp đèn lồng, thắp cả đèn sao năm cánh Ta dẫn nhau đến ngôi nhà đèn hoa lấp lánh Nơi ấy là phòng cưới chúng mình
Ta sẽ làm cây đèn kéo quân thật đẹp Mang hình những người những cảnh hôm nay Cho những cuộc hành quân nào còn trong bóng tối Sẽ hiện muôn đời trên mặt ngọn đèn xoay.
Năng lượng người, năng lượng tình yêu
Đường dây 500 kilovon bắc qua Trường Sơn Anh thợ của Công ty Điện lực 3 ngửa mặt nhìn kinh ngạc: Có một chiếc võng của lính Trường Sơn bay ở ngang trời! (Sau bao nhiêu năm, võng cũng lên cao theo chiều cao cây mọc) Anh thợ đường dây bật khóc Thấy quá khứ bi hùng đang lướt ở trên vai Bom phá, bom bi, đạn phá ngút trời Giặc những muốn nơi này trở về thời kỳ đồ đá Hoạch định lại giang sơn sau hai mươi năm vất vả Đất nước đang mở ra bề bộn những công trình Năng lượng thuở chiến tranh khác chi năng lượng thời bình Điện lấy từ than, điện lấy từ khí đốt Điện lấy từ sông hồ với những dòng thác bạc Điện lấy từ gió, điện lấy từ ánh sáng Những năng lượng nào lớn bằng năng lượng Người Năng lượng của tình yêu ánh sáng cùng trời cùng đất Em ra phố hôm nay rạng ngời gương mặt Giá điện tăng, chất lượng sống tăng lên Em mua kính, mua gương, mua tủ, mua đèn Mua máy nhìn, máy nghe... Như chất mùa xuân lên xe mà chở Chỉ anh ngồi đây và nhớ Đường dây 500 trên Trường Sơn còn chiếc võng treo cao Như lá cờ của thời gian đang vẫy.
Người ơi người ở
Bao nhiêu người đã hát Bây giờ lại đến em Bao nhiêu người hồi hộp Bây giờ lại đến anh Ở hai thung lũng xanh Kề nhau thành hàng xóm Công việc như nước cuốn Chẳng bao giờ thăm nhau Nắng đã tắt từ lâu Tiếng ve như kéo mật Dáng em ngồi trước mặt Như cây cỏ trong vườn Chẳng thể gặp nhau luôn Hãy ngồi thêm lát nữa Hai người hai cách nguồn Khép mở hai vùng trời Gặp biết bao nhiêu người Quen nhau bao gương mặt Con đường thì tít tắp Mặt trận thì mênh mông Chẳng nhớ nữa mùa đông Đi qua bao hang đá Cũng quên rồi mùa hạ Ở bao nhiêu ngăn hầm Công việc cùng tháng năm Hát vui cùng chiến sĩ Những ngày đi đánh Mỹ Bao nhiêu người quen nhau Anh chẳng nói sai đâu Em là cây ngải đắng Mọc trong triền núi vắng Góp vị thuốc cho đời Tiếng em hát “Người ơi…” Người gần nhau mãi mãi Tiếng em hát “Đò ơi…” Sông đưa đò gần lại Tiếng em hát “Cây ơi…” Cây nhú thêm mầm mới Tiếng nồng say em gọi Náo nức tuổi trăng lên Cái giọng thì của em Mà lời anh đấy nhỉ? Giữ em chẳng được nào Hẹn nhau ngày thắng Mỹ Lại hát tặng tiễn nhau Như bạn bè Quan họ Rằng: Người đi người nhớ Rằng: “Người ơi người ở đừng về…”.
Tiễn các cháu đánh giày về quê ăn Tết
Đường phố sẽ rộng ra vì vắng các cháu Những gốc cây, hè phố sẽ buồn thiu Có các cháu thì ồn ào, vướng bận Các cháu đi rồi chú nhớ biết bao nhiêu.
Ôi những mái tóc rối bù, khét mùi nắng, mùi bụi Nửa chất phác ngây thơ, nửa du đãng bụi trần Đô thị hóa đi kèm ô hợp hóa Những dòng sông nâu sồng giữa phố, những đoàn quân Khi các cháu trở lại nơi này, thế kỷ cũ đã hết Mà người cần đánh giày thì ngày một đông lên Chăm sóc hai bàn chân thì loài người rất nhớ Chăm sóc trái tim mình, có lúc có người quên. Chỉ mấy ngày thôi về với cha với mẹ Các cháu sẽ gặp lại quê mình xanh như thể tre xanh Từ nghìn năm xưa tre vẫn xanh như thế Dẫu chẳng phồn hoa mà cuộc sống an lành
Chú kể các cháu nghe một tên người. Cố nhớ! An-đéc-xen viết chuyện Nàng Tiên Cá thật là hay Ông ấy là nhà văn của trẻ con toàn trái đất Cũng xuất thân từ chú bé sửa giày.
Viết về số 0 / Vòng trắng
Khói bom lên trời thành một cái vòng đen Trên mặt đất lại sinh bao vòng trắng Tôi với bạn tôi đi trong yên lặng Cái yên lặng bình thường đêm sau chiến tranh
Có mất mát nào lớn bằng cái chết Khăn tang, vòng tròn như một số không Nhưng bạn ơi, ở bên trong vòng trắng Là cái đầu bốc lửa ở bên trong.
Bài thơ về tiểu đội xe không kính
Không có kính không phải vì xe không có kính Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi Ung dung buồng lái ta ngồi, Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.
Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Như sa, như ùa vào buồng lái
Không có kính, ừ thì có bụi, Bụi phun tóc trắng như người già Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha.
Không có kính, ừ thì ướt áo Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi.
Những chiếc xe từ trong bom rơi Đã về đây họp thành tiểu đội Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi.
Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy Võng mắc chông chênh đường xe chạy Lại đi, lại đi trời xanh thêm.
Không có kính, rồi xe không có đèn, Không có mui xe, thùng xe có xước, Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước: Chỉ cần trong xe có một trái tim.
Đèo Ngang
Pháo tàu địch đêm đêm nhằm bắn Đèo vẫn nguyên lành nằm với biển reo Nhà như lá đa rơi lưng chừng dốc Sông suối từ đâu đổ xuống lưng đèo.
Đường nhằm hướng Nam,
Người nhằm hướng Nam, Xe đạn nhằm hướng Nam vượt dốc.
Bao nhiêu người làm thơ Đèo Ngang Mà quên mất con đèo chạy dọc.
Gửi em, cô thanh niên xung phong
Có lẽ nào anh lại mê em Một cô gái không nhìn rõ mặt Đại đội thanh niên đi lấp hố bom Áo em hình như trắng nhất.
Người tinh nghịch là anh dễ thân Bởi vì thế có em đứng gần Em ở Thạch Kim, sao lại lừa anh nói là Thạch Nhọn Đêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón
Em đóng cọc dài quanh hố bom Cái miệng em ngoa cho bạn cười giòn: Tiếng Hà Tĩnh nghe buồn cười đáo để Anh lặng người như trôi trong tiếng ru.
Tranh thủ có ánh sáng đèn dù Anh vội nhìn em và bạn em khắp lượt Mọi người cũng tò mò nhìn anh Rồi bóng tối lại khép vào bóng tối. Em ơi em, hãy nghe anh hỏi Xong đoạn đường này các em làm đâu?
Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu Cô gái ở Thạch Kim, Thạch Nhọn Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm Sách giấy mở tung trắng cả rừng chiều.
Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều Những con đường như tình yêu mới mẻ Đất rất hồng và người rất trẻ Nhưng chẳng thấy em, cô gái ở Thạch Nhọn, Thạch Kim
Những đội làm đường hành quân trong đêm Nào cuốc, nào choòng, xoong nồi xủng xoảng Rực rỡ mặt đất bình minh Hấp hối chân trời pháo sáng Đường trong tim anh in những dấu chân.
Chiếc võng bạt trên đường hành quân Anh đã buộc nhiều cây xoan, cây ổi Lại đường mới - và hàng nghìn cô gái Ở đâu em tinh nghịch của anh?
Bụi mù trời, mùa hanh Nước trắng khe, mùa lũ Đêm rộng đêm dài là đêm không ngủ Em vẫn đi, đường vẫn liền đường.
“Cạnh giếng nước có bom từ trường En không rửa, ngủ ngày chân lấm Ngày em phá nhiểu bom nổ chậm Đêm nằm mơ nói mớ vang nhà...” Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa Thương em, thương em, thương em biết mấy!
Dừng tay cuốc khi em ngoảnh lại Sẽ giật mình: đường ta mới xây Đã có độ dài hơn cả độ dài Của đường sá đời xưa để lại!
Sẽ ra về bao nhiêu cô gái Một ngày mai, đường sẽ đứng trơ vơ Để cho đời sau còn thấy ngẩn ngơ Trước những công trình ngoằn ngoèo trên mặt đất.
Ơi em gái chưa một lần rõ mặt Có lẽ nào anh lại mê em Từ cái đêm Thạch Nhọn, Thạch Kim Tên em đã thành tên chung anh gọi: Em là cô thanh niên xung phong.
Tiếng bom ở Siêng Phan
Tôi ở xa Siêng Phan Nghe bom dội đêm ngày Ầm ì tiếng tàu bay Vọng vào trong trí nhớ
Tôi đến gần Siêng Phan Nghe bom ầm ầm nổ Cỏ cây cũng chẳng yên Tiếng bom như tiếng thú
Tôi đứng giữa Siêng Phan Cao hơn tiếng bom là khe đá tiếng đàn Tiếng mìn công binh phá đá Tiếng điếu cày rít lên thong thả Tiếng oai nghiêm xe rú máy trên đường
Thế đấy giữa chiến trường Nghe tiếng bom rất nhỏ!
Nhớ
Lời một chiến sỹ lái xe
Cái vết thương xoàng mà đi viện Hàng còn chờ đó, tiếng xe reo Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo.
Nghe em hát trong rừng
Nghe em hát mà anh buồn cười Nhịp với phách xem chừng sai cả Mồ hôi em ướt đầm trên má Anh với mọi người nhìn nhau khen hay.
Khu rừng già âm i tàu bay Các chiến sĩ nhìn em đăm đắm Mũ sắt lấm, áo ngoài cũng lấm Mỗi khi cười bóng dáng cứ lung linh
Có lẽ vì khuôn mặt em xinh Nên tiếng hát nhoè đi không nhớ nữa Rồi trí nhớ lại bén bùng như lửa Ẩn náu rất nhiều giọng hát ở xa xăm.
Giữa một vùng đất bụi khô rang Em bỗng đến như dòng sông đầy nước Trong nhà hầm hun đầy khói thuốc Câu hát chành như võng đưa
Các chiến sĩ nghe em hát say sưa Ngày mai ngày kia sẽ chuyện trò vô khối Giữa những câu chuyện không đầu không cuối Bao nhiêu người lại nhắc đến em.
Câu hát bay vòng qua đêm Mai chiến sĩ lại ra cao điểm Cuộc chiến đấu đang còn tiếp diễn Em còn đi, rừng mở những gian hầm.
Tiếng hát bay vòng tháng năm Ở đâu mà không cần tiếng hát Nhưng giữa chiến trường nhiều khi thay cho nhạc Là những tâm hồn có nhạc ở bên trong.
Câu hát màu chi mà khuôn mặt màu hồng Tiếng hát xa rồi, không nhớ nữa Đốt lòng nhau cứ gì phải lửa Tiếng hát trong rừng bay xa, bay xa.
Chúng ta đi đường dài
Khi lên xe chúng ta chưa quen nhau Lúc xuống xe ta đã thành bè bạn Ta tựa lưng vào bốn năm tấn đạn Chúng ta đi đường dài
Mấy trăm xe và mấy trăm người Nhằm mặt trận tiến vào như cơn lốc Những trái tim xếp theo hàng dọc Suốt đường dài hồi hộp biết bao nhiêu
Không đếm được suối, không đếm được đèo Trăm cây số cũng chỉ là chặng ngắn Nơi ta ngủ cánh rừng chưa định sẵn Nơi ta ăn, trăm tảng đá vô tình
Trên đầu ta thay những mảnh trời xanh Bằng những mảnh trời xanh thăm thẳm khác Cảnh vật đổi làm lòng ta khao khát Nơi ta qua và nơi gọi ta đi
Một chặng đường, hai tiếng đóng cửa xe Nơi bắt đầu chính từ căn buồng lái Khuôn mặt nào thoáng qua mà lòng ta nhớ mãi Để dốc với đèo bớt cao bớt sâu
Bạn ơi xa nhau mới nhìn rõ nhau Khi kề gần ngó tìm khó thấy Chỉ vì bụi giữa hai xe chạy Chẳng có gì ngăn cách chúng ta đâu
Tôi ngồi xe trước, anh ngồi xe sau Xe chạy đường vòng nhìn nhau qua cánh cửa Lúc xe dừng, phong bánh khô xẻ nửa Nước uống hết rồi, thương biết mấy là thương
Bao lo toan chia cho những đoạn đường Mỗi điểm bom rơi, mỗi vùng lầy lội Bằng cách nối cánh tay thành con đường đồng đội Chúng ta cùng đi qua đường dài.
Cái cầu
Cha gửi cho con chiếc ảnh cái cầu Cha vừa bắc xong qua dòng sông sâu Xe lửa sắp qua, thư cha nói thế, Con cho mẹ xem - cho xem hơi lâu
Những cái cầu ơi, yêu sao yêu ghê, Nhện qua chum nước bắc cầu tơ nhỏ, Con sáo sang sông bắc cầu ngọn gió. Con kiến qua ngòi bắc cầu lá tre.
Yêu cái cầu vồng khi trời nổi gió Bắc giữa trời cao, vệt xanh vệt đỏ, Dưới gầm cầu vồng nhà máy mới xây Trời sắp mưa khói trắng hơn mây.
Yêu cái cầu tre bắc qua sông máng Mùa gặt con đi đón mẹ bên cầu: Lúa hợp tác từng đoàn nặng gánh Qua cầu tre, vàng cả dòng sâu
Yêu cái cầu treo lối sang bà ngoại Như võng trên sông ru người qua lại, Dưới cầu nhiều thuyền chở đá chở vôi; Thuyền buồm đi ngược, thuyền thoi đi xuôi.
Yêu hơn, cả cái cầu ao mẹ thường đãi đỗ Là cái cầu này ảnh chụp xa xa; Mẹ bảo: cầu Hàm Rồng sông Mã Con cứ gọi: cái cầu của cha.
Một giờ và mười phút
Cứ một giờ lại nghỉ mười phút Trong buổi hành quân đi bộ sáng nay Anh bỗng nhớ em lên lớp mỗi ngày Cứ một giờ lại nghỉ mười phút
Chẳng phải điều gì cũng lặp lại nhau đâu Giữa năm tháng hào hùng và biến động Em của anh, quanh ta là cuộc sống Chẳng phải điều gì cũng lặp lại nhau đâu
Khi em ngồi nhớ anh ngày chủ nhật thẳm sâu Anh đang lội bùn, trong rừng đầy lá mục Lúc em ngồi với học sinh là lúc Anh đứng đỉnh đèo gió thổi mênh mông
Giấy bạc thuốc lá để lại đầy phòng Khi em cắt làm hoa cho học sinh đem múa Là khi anh đi những nơi bom nổ Nào sắt nào nhôm phơi bạc vùng rừng
Tấm bảng đen em vẽ những đường cong Tấm bảng đêm anh vạch lên đường đạn Vết phấn trắng và vệt đồng cháy sáng Ở hai đầu trận địa em ơi
Không trùng lặp nhau đâu giữa dài rộng cuộc đời Nhưng có điều này giấu nỗi riêng chi chút Cứ một giờ lại nghỉ mười phút Tiếng trống trường đã điểm chưa em?
Mười phút cho chung hay mười phút cho riêng Mà lúc nhớ nhau lại nghĩ về đất nước Ngày thắng giặc đang tới gần phía trước Tình yêu nào không nhắc đến ngày mai
Như hai bánh xe hiện tại với tương lai Cuồn cuộn lăn đi vùn vụt Rạo rực những giờ sau mười phút Thời gian đi như một vệt sao dài.
Cái cập kênh
Cái trò để trẻ con chơi Hai đầu hai ghế cập rồi lại kênh Gỗ hồng trời biếc một thanh Nhấp nhô nhà cửa gập gành núi non Cái nơi đông đúc trẻ con Xa rồi. Vườn cũ em còn đến không?
Anh đi núi biếc trập trùng Non xa mấy dải, một vùng quân đi Thấy núi nổi lúc xuống khe Thấy non sa xuống ấy khi lên đèo Theo từng bậc núi anh trèo Cập kênh vẫn cập kênh theo đường dài
Phía trong nhớ một vùng ngoài Những bao gạo gửi đường dài tới đây Hậu phương dư thóc vụ này Vẫn thương em khổ những ngày xa nhau Cái cập kênh ở vườn sau Đã thay anh nói những câu tâm tình Gỗ hồng làm ghế một thanh Một đầu cập, để lại kênh một đầu.
Những mảnh tàn lá
Tốp bộ binh đang chờ xung phong Ngửa mặt nhìn trời Những mảnh tàn đen của lá nứa đang rơi Dữ dội rừng bên bốc cháy Tôi cũng nhìn lên bầu trời lúc ấy Rơi từ mây những cánh bướm đen Cậu chiến sĩ bên tôi ngồi xuống, đứng lên Sốt ruột vì nghe nứa nổ Người cán bộ già nằm trên bãi cỏ Đăm đắm nhìn tàn lá đang rơi Giặc đang ở bên kia đỉnh đồi Đại bác vu vơ bắn vào rừng nứa Như báo hiệu một cái gì sắp sửa Tàn lá đầy trời như mưa tuyết màu đen Quân ta bao vây đã dày như nêm Giặc không biết đâu, chúng đang đốt rừng cho nứa nổ Nơi im lặng sắp bùng lên bão lửa Chỗ ồn ào đang hoá than rơi Bên kia đỉnh đồi chúng nó là ai Là nguỵ ở Đông Dương hay là giặc Mỹ Khi cái ác đã biến thành chủ nghĩa Rất nhiều thứ màu đen hiện hình Đứng ngồi không yên vẫn đồng chí bộ binh Chờ dăm phút nữa thôi, có lâu là mấy Những mảnh tàn rơi trên đầu ta đấy Đã từng rơi từ mấy nghìn năm Tai hoạ nhân gian đã chịu bao lần Như nạn cháy nhà, làng nào chẳng có Còn giặc giã là còn tàn lá cọ Còn ngửa mặt lên trời để thấy than đen Quân ta bao vây đã dày như nêm Cái ác không còn nơi lẩn trốn Trừ mưa ra, ngày mai bầu trời không có gì rơi xuống Chỉ có chim bay và bướm bay Tàn lá đang rơi nhẹ nhàng khoan thai Lại vẽ bầu trời những đường dữ dội Súng lệnh nổ rồi! Cả vùng rừng bốc khói Những mảnh tàn rơi xuống lại bay lên.
Phạm Tiến Duật là một tên tuổi lớn của nền thơ Việt Nam trong thế kỷ XX. Ông đã sống, chiến đấu và sáng tác nhiều tác phẩm nổi tiếng trên tuyến đường Trường Sơn. Ngay cả khi rời chiến trường, Phạm Tiến Duật vẫn còn day dứt, quyến luyến hình bóng Trường Sơn. Với phong cách riêng, không giống ai và không ai bắt chước được, thơ Phạm Tiến Duật vẫn sống mãi trong lòng mọi thế hệ người Việt Nam.
Đừng quên cập nhật liên tục những bài viết mới nhất, hấp dẫn nhất tại voh.com.vn - Sống đẹp.
