Trình diễn thơ: Một đời sống khác của thơ

Trình diễn thơ, hiểu thế nào cho đúng?

Trình diễn thơ là loại hình biểu diễn nghệ thuật trong đó tác phẩm thơ được truyền đạt bằng lời nói, động tác, biểu cảm của người biểu diễn. Một tiết mục trình diễn thơ có thể kết hợp cùng ca hát, diễn kịch, múa, chiếu phim… nhằm tăng sức gợi cảm và mở rộng khả năng biểu đạt.

Cần phân biệt “trình diễn thơ” và “thơ trình diễn”. “Trình diễn thơ” nhấn mạnh hoạt động sân khấu hóa sử dụng thơ làm chất liệu; còn “thơ trình diễn” chỉ tác phẩm thơ được đưa lên sân khấu, đề cao hình thức trình bày ngoài khuôn khổ trang giấy.

Quan trọng hơn, trình diễn thơ là một quá trình sáng tạo liên tục, chuyển tác phẩm từ văn bản tĩnh sang một dạng biểu đạt sinh động hơn. Quá trình ấy đòi hỏi sáng tác, tuyển chọn, xây dựng hình thức biểu diễn, sản xuất tư liệu phụ trợ, thiết kế sân khấu, luyện giọng và hợp luyện cùng âm nhạc hay các yếu tố nghệ thuật khác. Nghĩa là, muốn có một tiết mục trình diễn thơ hấp dẫn, người biểu diễn và đơn vị tổ chức phải chuẩn bị kỹ lưỡng thay vì xem trình diễn thơ đơn thuần là… đọc to bài thơ. Một chiếc loa rè hay giọng đọc vô cảm có thể làm phai nhạt toàn bộ vẻ đẹp của tiết mục.

Điểm khác biệt căn bản giữa thơ trình bày trên giấy và thơ trình diễn nằm ở sự kết nối trực tiếp. Tác giả hoặc người biểu diễn và khán giả cùng hiện diện, tạo nên bối cảnh mới cho bài thơ. Chính vì thế, tính tương tác dù chỉ là một tràng pháo tay, một câu hỏi, hay xa hơn là một cuộc trao đổi đã trở thành linh hồn của trình diễn thơ. Nó mở ra tính đồng tạo tác: khán giả gợi ý, nghệ sĩ phản hồi, tác phẩm được khai mở thêm tầng nghĩa. Mỗi buổi diễn vì thế là một phiên bản độc nhất.

Không gian và thời gian biểu diễn cũng góp phần tạo nên trải nghiệm. Hãy thử hình dung: lúc hoàng hôn đỏ rực bên bờ biển, giọng đọc vang lên bài “Thuyền và biển” trên nền nhạc dìu dặt. Đây là trải nghiệm thú vị, khơi gợi cảm xúc hơn là đọc bài thơ trên giấy. Ngày nay, công nghệ ánh sáng, âm thanh, hiệu ứng thị giác tiếp tục mở rộng biên độ sáng tạo cho các buổi trình diễn thơ.