Một chuyến phiêu lưu của tâm hồn

Tuần vừa rồi là một tuần đen tối. Hầu như ngày nào tôi cũng tỉnh dậy với đám mây xám lơ lửng trên đầu. Đám mây nặng trĩu như thể chỉ cần một tác động nhỏ thôi nó cũng sẽ vỡ tung và xối xả một trận mưa hoảng loạn, lo lắng, bất an lên người tôi. Tôi tha đám mây xám đó đi cả ngày, cố gắng kéo nó đến những nơi có nắng, cố gắng dùng ý chí của mình sưởi ấm cho nó tan đi thật nhanh. Nhưng tất cả đều không được. Tôi lên giường ngủ với đám mây ấy, gối lên nó những giấc mơ hoang mang về công việc, tương lai, cuộc sống. Để rồi tỉnh dậy lại thấy nó, xám xịt, lạnh lẽo, hầm hè đe dọa, lơ lửng phía bên trên.

Có điều gì kinh khủng đã xảy ra mà khiến tôi cảm thấy đen tối đến như thế? — bạn có thể đang tự hỏi và chính tôi cũng đã hỏi bản thân, rất, rất nhiều lần. Nhưng tôi không có một câu trả lời nào chính xác cả. (Nếu có câu trả lời, tôi có lẽ đã giải quyết được vấn đề của mình dễ dàng!). Tôi đang làm một số công việc quan trọng, tất cả cùng phải thực hiện song song một lúc, và công việc nào cũng khó, cũng cần thời gian, và rất nhiều tâm sức. Trong khi đó, kết quả thu về thực sự không rõ ràng. Tôi cảm thấy mỗi một ngày qua đi, tôi nhích thêm được một chút, nhưng cũng lại cảm thấy như chẳng đi được đến đâu. Mỗi khi suy nghĩ tiêu cực hiện ra, nó lại bay hơi lên thẳng đám mây xám phía trên, làm cho đám mây ngày một nặng hơn, đè xuống bộ não vốn đã quá tải của tôi. Nhưng thật may mắn (hay không may mắn?) là vì đây không phải lần đầu tiên, nên tôi biết chính xác mình cần phải làm gì. Tôi nhấc điện thoại và gọi cho trung tâm tư vấn tâm lý…

Bài viết này kể lại chuyến phiêu lưu của tâm hồn tôi và những gì tôi học được trong cuộc hành trình tìm lại ánh sáng trong bóng tối, và tìm lại về chính tôi.

Tình yêu & Lý trí

“Tôi có thể giúp gì được cho bạn?” — một cô giọng trung niên trực tổng đài tư vấn tâm lý chậm rãi cất tiếng hỏi, sau khi đã lượt qua hàng loạt câu hỏi ngắn xem tôi có ý định làm việc gì kinh khủng, cần can thiệp khẩn cấp hay không (ví dụ, tự tử, hủy hoại bản thân, làm hại người khác…). Tôi hít một hơi thật dài, và bắt đầu nói. Tôi vốn có vấn đề về kiểm soát lo âu (anxiety), đặc biệt khi nỗi lo này liên quan đến một điều gì đó trong tương lai mà tôi khao khát muốn đạt được nhưng không thể nắm chắc. Tại sao tôi biết được điều này? Bởi vì tất cả những lần trước khi không thể hiểu nổi điều gì đang xảy ra với mình, tôi đều tìm đến bác sĩ tâm lý và họ giúp tôi rất nhiều để nhận ra tận gốc vấn đề. Họ giúp tôi hiểu thêm về sức khỏe tâm thần (mental health), họ chỉ cho tôi cách xây dựng những thói quen tốt để chăm sóc cho tâm hồn, họ truyền cảm hứng cho tôi viết chuỗi bài về “Tư duy tích cực” ngay chính trên blog này. Tôi đi được đến ngày hôm nay, bình an, nhẹ nhõm, tự tin là nhờ vào rất nhiều người từng giúp tôi trong những ngày đen tối đó. Tôi chưa bao giờ che giấu vấn đề này, đối với tôi, sức khỏe tâm thần luôn là một trong những chủ đề cần thảo luận nhiều nhất.

“Tôi hiểu” — cô ấy nói, nhận ra tôi đã sống chung với vấn đề này từ lâu — “Vậy bạn thường làm gì khi thấy lo âu?” Tôi kể ra cho cô ấy một danh sách dài. Tôi tập thiền, tôi luyện tập sự biết ơn (gratitude), tôi viết, tôi gặp bạn bè, tôi nấu ăn, tôi chăm sóc bản thân … — tất cả những điều tôi từng chia sẻ trên blog. “Ồ, vậy bạn đã làm rất tốt rồi” — cô ấy thốt lên — “Tôi thực sự không biết nên khuyên bạn thêm điều gì nữa!”. Tôi lắc đầu nói: “Chính là bởi vậy! Tôi biết mình đang làm rất tốt. Mọi lần tôi làm những điều trên thì cảm thấy tích cực trở lại sau một thời gian ngắn. Nhưng lần này thì không, tôi thực sự bế tắc. Đó là lý do tại sao tôi phải gọi đến đây”. Ngừng một vài giây, cô ấy nói tôi có thể đến gặp trực tiếp bác sĩ/chuyên gia tư vấn tâm lý tại trường xem sao; họ sắp vào kỳ nghỉ đông nên không có thời gian cụ thể, nhưng tôi có thể cứ đến và làm một cuộc gặp ngắn khoảng 30 phút với bất cứ chuyên gia nào có giờ trống. Tôi ghi lại thông tin, cảm ơn, và tắt máy. Đúng như những gì tôi nghĩ, lần này, mọi thứ thật không dễ dàng.

Sau một hai ngày lần lữa, cuối cùng tôi cũng tìm đến trung tâm tư vấn tâm lý. Đó là một ngày rất lạnh, lất phất mưa, tôi gõ cửa trung tâm với đôi bàn tay lạnh buốt. Đón tôi là một chuyên gia tư vấn nam, trung tuổi, có nụ cười từng trải. Ông ấy cũng bắt đầu hỏi tôi những câu hỏi y như cô tư vấn viên qua điện thoại kia. Tôi lại kể lại những gì mình đã và đang làm để kiểm soát lo âu. Rồi ông ấy lại nói, y hệt như cô kia: “Tất cả những gì cô làm rất tốt rồi. Tôi không biết mình có thể đưa ra thêm lời khuyên nào!”

Tôi thực sự chán nản. Lạnh và ướt, phần nào đó trong tôi bắt đầu mất kiên nhẫn, muốn cắt ngắn câu chuyện để ra về sớm. “Còn quá nhiều việc cần phải làm thay vì ngồi đây!” - tôi bồn chồn nghĩ. Nhưng ông ấy rất kiên trì, tiếp tục trò chuyện với tôi. Chúng tôi bắt đầu nói về những thứ ngoài lề, như dự định tương lai, gia đình, đề tài tốt nghiệp, và nhất là kỳ vọng của tôi về bản thân và cuộc sống. Một lúc trầm ngâm, ông ấy nói:

- Tôi nghĩ cô đang thiếu lòng trắc ẩn với bản thân (self compassion). Cô kỳ vọng cao và khá nghiêm khắc với bản thân mình.

- Tôi? Không có lòng trắc ẩn với bản thân? - tôi gần như nhảy dựng lên - Nhưng tôi luôn là người đi đầu về yêu bản thân. Tôi từng viết rất nhiều về điều này. Tôi cũng cố gắng dành thời gian cho mình hàng ngày!

- Những gì cô đang làm là rất tốt - ông ấy tiếp - Nhưng tôi nghĩ cô cần thêm thời gian suy nghĩ ở bên trong tâm hồn, chứ không phải chỉ ở hành động hay lý trí.

- Giả sử đây có là sự thật đi chăng nữa - tôi nhíu mày - nó có liên quan gì đến vấn đề lo âu của tôi?

- Rồi cô sẽ thấy - ông ấy mỉm cười

Có vẻ như thấy tôi cần một “bằng chứng khoa học” rõ ràng, ông ấy nói sẽ gửi cho tôi một bài test để xem tôi có đang đối xử tốt với bản thân (về mặt tinh thần) hay không và giới thiệu một hình thức thiền chuyên để luyện tập lòng trắc ẩn, gọi là metta meditation.

Tôi? Thiếu lòng trắc ẩn với bản thân? Tôi bước ra khỏi trung tâm tư vấn với một cảm giác vô cùng khó hiểu. Nhưng đó là điều tôi thích nhất khi đến gặp chuyên gia tâm lý. Họ luôn khiến tôi nhìn vào chính mình bằng một con mắt khác.

Trên chuyến xe buýt từ trường về nhà, tôi nhận được email của ông ấy, với đường link bài test và thông tin về metta mediation. Cuối email là một dòng nhắn:

I especially hope that you’re able to learn to trust the process of life unfolding moment by moment (Tôi đặc biệt hy vọng rằng cô có thể học cách tin tưởng vào quá trình cuộc sống gợi mở từng khoảnh khắc một)

Ngồi trên xe buýt, tôi thử bài test ngay trên điện thoại của mình. Và ông ấy đúng! Kết quả cho thấy tổng điểm của tôi về lòng trắc ẩn với bản thân thấp hơn mức trung bình - chứng minh tôi thực sự (về mặt tâm lý) đang đối xử không tốt với bản thân.

Nhưng bài test cũng cho ra nhiều con số khác bất ngờ, giải thích tại sao tôi không-để-ý là mình đang làm điều này đối với bản thân. Ví dụ, hệ số cô lập (isolation) của tôi rất cao vì tôi thường cảm thấy những vấn đề này chỉ mình mình gặp phải và khó chia sẻ với người khác. Tuy vậy, hệ số “chánh niệm” (mindfullness) và nhân văn (humanity) của tôi lại rất cao, chứng tỏ về mặt lý trí, tôi hiểu rõ những việc mình làm, và tôi có cái nhìn tích cực, nhân đạo với những người khác. Chính vì sự hiểu biết về mặt lý trí và lòng tốt với mọi người đã làm cho tôi nhầm lẫn là mình cũng đang đối tốt với bản thân, trong khi thực tế hoàn toàn không phải.

Tôi nhận ra mối quan hệ của tôi với bản thân mình cũng như một cặp bố mẹ có trách nhiệm, có giáo dục nhưng nghiêm khắc, nhiều kỳ vọng với con đẻ của mình vậy. Bố mẹ sẵn sàng nâng niu, nói những lời yêu thương, mua cho con cái này, cái kia, chăm lo cho con CHỈ VỚI ĐIỀU KIỆN LÀ con học giỏi, con thành đạt! Vậy nên khi con không làm được như kỳ vọng của bố mẹ, bố mẹ tỏ vẻ thất vọng về con ra mặt, làm cho con buồn. Đây là tình yêu có-điều-kiện, là một tình yêu không “khỏe mạnh”. Nếu thực sự thương yêu và có lòng trắc ẩn đối với con, bố mẹ phải cho phép con được thất bại, bố mẹ yêu con cả khi con không đạt được như kỳ vọng, bố mẹ phải là động lực chứ không phải là áp lực cho con. Khi nhận ra điều này, tôi đã rơi nước mắt vì tôi không thể ngờ được mình đang đối xử với bản thân hệt như cách mà tôi vẫn luôn phản đối trong quan hệ bố mẹ với con cái. Chính tôi đã lầm lẫn giữa lý trí và tình yêu. Chính tôi đã tự đẩy mình vào nỗi lo âu, trầm cảm.

Ngay tối hôm đó, tôi bỏ hết công việc, dành một đêm hoàn toàn thư giãn. Tôi ngâm mình trong bồn tắm rất lâu, nhớ lại kỷ niệm ngày nhỏ mình hay xem phim nước ngoài và khát khao sau này nhà mình có một cái bồn tắm để ngâm nước nóng thư giãn thích thế nào. Vậy mà lớn lên, may mắn sống trong căn hộ có bồn tắm, tôi lại hiếm khi dành thời gian trong đó, ít nhất là, chưa một lần nào trong năm nay. Tôi cũng nghĩ về những ước mơ thuở bé: được sống ở nước ngoài, được nhìn thấy tuyết rơi, được học thêm nhiều điều mới, được nói tiếng Anh, và trở nên độc lập… Tất cả mọi thứ tôi muốn hầu như đều đã đạt được. Nhưng đôi khi, thật khó có thể ngừng lại một vài giây và thành thật vỗ vào vai mình một cái để nói rằng: “Tôi ơi, tôi đã làm tốt lắm!”

Tôi cũng tập metta meditation trong bóng tối. (Có rất nhiều cách để làm bài thiền này. Tuy nhiên, cách tôi làm là nhắm mắt, thở đều, nghĩ về bản thân mình và nghĩ thầm: “Mong cho tôi hạnh phúc; Mong cho tôi khỏe mạnh; Mong cho tôi bình an” (May I be happy; May I be healthy; May I be peaceful). Sau đó, nghĩ về một người mình yêu thương nhất, rồi kế đến là một người mình không thích/không thoải mái khi bên họ nhất, và lần lượt lặp lại những lời trên, chỉ thay ngôi xưng. Cuối cùng, nghĩ về tất cả mọi người đang đứng xung quanh mình, và mong những điều trên với bản thân và mọi người). Bài tập này, dù chỉ kéo dài khoảng 15 phút cũng làm cho tôi cảm thấy ấm áp, vững chãi, và yêu thương hơn.

Đó là đêm đầu tiên, sau khoảng 2 tuần, tôi ngủ được ngon giấc.

Niềm tin

Sáng hôm sau, tôi gặp J.H., một người bạn thân của tôi ở trường (và là một người theo đạo Thiên chúa). Tôi kể cho J.H. nghe toàn bộ câu chuyện tuần đen tối vừa qua, cũng như buổi gặp của tôi với nhà tư vấn. Ban đầu J.H. ngạc nhiên lắm, cười toáng lên vì nghĩ lại sao “một người như cậu” mà cũng phải lo lắng về tương lai (ha!) nhưng nghe dần câu chuyện của tôi, bạn ấy trầm hẳn lại. Rồi bạn ấy nói:

Vì cậu kể câu chuyện của cậu thì mình cũng kể câu chuyện của mình. Cuối tuần trước, mình đã làm một chuyện hết sức ngu ngốc. Nhưng vì mình cũng hay làm chuyện ngu ngốc, mình hay phạm lỗi lắm, nên mình phải học cách tha thứ cho bản thân và tin vào Chúa. Nếu không thì mình chắc không sống nổi! Cuối tuần trước, mình đi xe buýt đến tiệm cà phê X [tương đối xa, cách trường khoảng 30 phút lái xe ô tô]. Hôm đó trời rất đẹp nên mình hứng chí: “Hay là đi bộ từ đây về trường. Khoảng tiếng rưỡi hai tiếng chứ mấy!” Mình cũng từng đạp xe trên tuyến đường này rồi nên mình nghĩ là mình thuộc đường. Thế mà mình lại lạc đường đấy! Trời ơi, gần 2 tiếng sau mình đi tới đi lui trên lề đường cao tốc mà vẫn lạc. Giữa đồng không mông quạnh, chẳng có phương tiện công cộng nào cả, mình cũng không quen ai nên không dám nhờ lên xe riêng. Mình lại còn quên cả điện thoại và ví tiền nữa chứ! Lúc đó, mình ghét bản thân lắm, mình nghĩ: “Chẳng có nghiên cứu sinh nào đang bận làm đề tài tốt nghiệp mà lang thang giữa đường cả mấy tiếng trời chỉ vì hứng lên đi. Giờ này mình đáng ra đã viết được mấy trang…” Nhưng rồi mình bình tâm lại, mình tha thứ cho lỗi lầm của bản thân và mình cầu nguyện tới Chúa. Mình cầu nguyện: “Cầu Chúa, Người biết con đang ở đây. Con đang lạc đường nhưng con biết Người nhìn được đường đi cho con. Con biết Người đang dùng cơ hội này để chỉ cho con bài học nào đó về cuộc sống”. Đúng lúc mình vừa cầu nguyện xong thì cậu biết không? Một chiếc ô tô đỗ xịch ngay bên cạnh. Ông Mike [thủ thư lâu năm của trường] và vợ đi ngang qua, nhận ra mình lạc đường và cho mình đi ké về trường ngay lập tức. Thật đấy! Ngay khi mình vừa nói tha thứ cho bản thân và tin vào Chúa thì điều kỳ diệu xảy ra!

Đây là một câu chuyện hết sức thú vị với tôi. Khoan nói về vấn đề tín ngưỡng, nhưng niềm tin là một thứ thực sự kỳ diệu. Như cách người tư vấn viết trong email, ông hy vọng tôi đặt niềm tin vào quá trình của cuộc sống. Nếu như tôi tin rằng cuộc sống đang dạy cho tôi điều gì đó qua khó khăn gian khổ….Nếu như tôi tin rằng một ngày nào đó nhìn lại, tôi sẽ hiểu được tất cả những điều đang xảy ra chỉ là một phần của cuộc hành trình… Nếu như tôi tin rằng tôi sẽ ổn vì có ai đó trên cao luôn nâng đỡ cho tôi… Thì mọi việc sẽ ra sao? Nghĩ vậy, tôi nói với J.H.: “Mình không theo đạo. Nhưng mình cũng muốn có niềm tin như cậu. Tin vào một điều gì đó lớn hơn!”

NGAY KHI TÔI VỪA DỨT CÂU NÓI, điện thoại của tôi reo lên. Và tôi nhận được tin báo rằng một dự án tôi đang theo đuổi (và cảm thấy bế tắc) đã được chấp thuận và được tiến thêm một bước. “Trời ơi!” - Tôi reo lên và ôm chầm lấy J.H. Đó có thể chỉ là trùng hợp, cũng có thể là sắp đặt. Nhưng tất cả những trải nghiệm này đã cho tôi một bài học đáng giá về “niềm tin”.

Bình an

Hiện giờ tôi như thế nào? Tôi vẫn ổn (Cảm ơn bạn đã hỏi thăm ?). Những ngày đen tối nhất cũng qua đi và tôi dần tìm lại cảm giác bình an vốn có. Tôi biết mình sẽ tiếp tục có những ngày vui, những ngày không vui, và một lúc nào đó cảm giác bất an sẽ lại quay lại gõ cửa tâm hồn tôi. Nhưng không sao hết. Tôi chấp nhận và tin tưởng đó là một phần của cuộc sống, và là một phần của con người tôi.

Tuần vừa qua, tôi cảm thấy tâm hồn mình đã trải qua một cuộc phiêu lưu từ bóng tối ra ánh sáng - từ biển cả lo âu đến bến đỗ bình an. Và đây là những điều khúc chiết nhất tôi học được:

• Lo âu bản chất không tốt cũng không xấu. Con người không ai là không có nỗi lo. Thầy hướng dẫn của tôi từng nói: “Không lo lắng chút nào mới là nguy hiểm. Không lo lắng thể hiện rằng ta không còn quan tâm nữa”. Lo âu, nếu thái quá, có thể khiến con người trở nên thu mình, trầm cảm. Nhưng lo âu, nếu biết sử dụng tích cực, cũng có thể trở thành động lực để ta chuẩn bị tốt hơn cho công việc, để ý nhiều hơn vào chi tiết, và luôn nỗ lực hết sức mình.
• Yêu bản thân phải xuất phát từ trái tim, không phải từ lý trí. Tất cả những việc ta có thể làm để nuôi dưỡng tâm hồn (như thiền, viết lách, làm vườn, nghe nhạc, đọc sách, hay thậm chí trang điểm, mua sắm, ăn hàng…) đều tốt, NẾU chúng xuất phát từ trái tim. Tôi từng gặp rất nhiều người (và có thể kể cả tôi trong số đó) chỉ thực sự ngồi thiền mỗi khi cảm thấy bất an — như thể thiền là “liều thuốc” khi bị ốm thì uống vào để khỏi bệnh vậy. Nhưng thực chất, không có một hành động/giải pháp nào có thể khiến ta cảm thấy tốt lên ngay lập tức được, nếu chúng không xuất phát từ những thay đổi từ bên trong.
• Sức khỏe tinh thần là vô cùng quan trọng. Nếu có điều gì bạn học được từ câu chuyện này thì tôi hy vọng đó là, khi bạn gặp khúc mắc nào đó trong thời gian dài mà bản thân và bạn bè/gia đình không thể giúp được thì hãy đến gặp chuyên gia tư vấn. Những chuyên gia này đều được đào tạo bài bản và có phương pháp gợi mở để bạn trao đổi khúc mắc của mình. Đừng sợ! Đừng ngại! Bản thân tôi cũng là một người được đào tạo chuyên sâu về tâm lý (mặc dù ở mảng tâm lý giáo dục) nhưng cũng có rất nhiều vấn đề khúc mắc tôi cần đến chuyên gia cùng giải đáp. Khi tôi lấy lớp học về Tâm lý hay Tư vấn ở trường bên Mỹ, tất cả các sinh viên chuyên ngành này đều được yêu cầu đặt lịch hẹn thường xuyên với bác sĩ tâm lý để hiểu được thực chất công việc tư vấn là gì và không có những suy nghĩ lệch lạc kiểu như “chỉ có người có vấn đề thần kinh mới phải đi đến bác sĩ tâm lý”. Không! Không thể! Chúng ta cần phải thôi ngay những quan niệm xưa cũ đó và bắt tay vào chăm sóc bản thân mình một cách hiệu quả nhất.

Tôi chia sẻ câu chuyện rất riêng tư này vì tôi tin rằng mình không phải là người duy nhất cảm thấy lo âu, trầm cảm, và buồn nản về cuộc sống. Nếu bạn cũng đang trải qua những ngày u tối với đám mây xám trên đầu, đừng sợ! Mọi chuyện rồi sẽ ổn! Cũng như lời người tư vấn tâm lý cho tôi từng viết, tôi hy vọng bạn cũng có thể: “học cách tin tưởng vào quá trình cuộc sống gợi mở từng khoảnh khắc một”.

Be Present,

Chi Nguyễn

*Bạn thích bài viết này? Hãy cân nhắc ủng hộ cho The Present Writer để blog có thể tiếp tục hoạt động phi lợi nhuận

**Vui lòng đọc kỹ yêu cầu về Bản Quyền-Cộng Tác trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung và hình ảnh của blog