Cây giang có nhiều tác dụng khác nhau, bao gồm:
Làm thực phẩm: Lá giang có vị chua, tính mát, có thể dùng để nấu canh, lẩu, hoặc xào. Măng giang cũng rất ngon, thường có giá cao hơn các loại măng khác.
Làm thuốc: Lá giang có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, chữa đau nhức, sưng tấy, mụn nhọt,…
Làm vật liệu: Thân cây giang có độ dẻo dai và đàn hồi rất tốt, thường được sử dụng làm dây quang, dây thừng, đan quạt nan, cuốn chổi…
Những năm gần đây trồng cây giang mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân vùng cao, trung bình 1kg lá giang có giá khoảng 10.000-30.000đ, bình quân mỗi ngày hái được 30kg/người, tương đương với 300.000đ/ngày. Cây giang sau 2 năm trồng bắt đầu cho thu hoạch lá, thời gian thu được tất cả các tháng trong năm (2 tháng/lần).
I. KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG
1. Nhân giống bằng chiết cành và giâm hom
1.1. Tiêu chuẩn chọn cây mẹ
Chọn cây mẹ 8-12 tháng tuổi sinh trưởng tốt, không sâu bệnh (thân xanh thẫm, cành lá phát triển đầy đủ).
Chọn cành chiết là cành bánh tẻ, đã rụng 3-4 bẹ mo, lá trên cành phát triển đạt kích thước tối đa, không sâu bệnh, dị tật.
1.2. Thời vụ: Từ tháng 4 đến tháng 11.
1.3. Kỹ thuật nhân giống
1.3.1. Chiết cành
a. Chuẩn bị công cụ và vật liệu.
- Công cụ: Cưa tay, kéo cắt cành, dao..
- Vật liệu: Đất thịt trung bình sàng nhỏ (mắt sàng 1cm), rơm khô băm nhỏ (Tối đa 3cm), dây nilon: 12cm x 60cm; Nước sạch, thuốc kích thích ra rễ (tỉ lệ pha theo nhà sản xuất).
b. Tạo hỗn hợp bó bầu chiết.
Trộn đất đã sàng nhỏ với rơm băm nhỏ theo tỷ lệ 50% đất + 10 % phân chuồng hoai + 40% rơm (theo thể tích).
Dùng nước sạch để pha thuốc kích rễ trộn vào hỗn hợp đất - rơm tạo thành hỗn hợp đất dẻo (đất nắm vào tay thấy mềm, dẻo, khi nắm chặt đất không dính bết vào lòng bàn tay).
c. Chiết cành
Dùng kéo cắt phần ngọn của cành chiết, để lại phần hom dài 30-40cm kể từ gốc cành, hom phải có 2 mắt, 3 lóng, lóng thứ 3 chừa lại 4-5cm.
Dùng dao dóc bỏ cành phụ ở 2 bên gốc cành chiết, tránh chạm vào cành và mắt gốc của cành chiết.
Dùng cưa tay cưa phía trên gốc cành chiết sát thân cây mẹ sâu 2/3 đường kính, sau đó cưa phía dưới gốc cành chiết sâu 2mm (vết cắt trên và dưới hợp thành đường thẳng).
Dùng tay bóc sạch lớp bẹ quanh gốc cành chiết.
Dùng 100-150 gam hỗn hợp đất dẻo đắp vào gốc cành chiết với độ dài khoảng 5cm.
Dùng dây quấn chặt nilon, kín bầu chiết đảm bảo nước mưa không ngấm ướt bầu và không bị khô khi thời tiết khô hanh.
d. Tiêu chuẩn cành chiết xuống vườn
Sau 20-30 ngày khi bộ rễ đã phát triển hoàn chỉnh, rễ chuyển từ trắng sang trắng đục ngả vàng (nhận biết qua lớp nilon trắng) tiến hành bẻ cành chiết đưa vào nuôi dưỡng tại vườn ươm.
1.3.2. Giâm cành
a. Tạo luống
Luống giâm cành trực tiếp: Chiều dài luống theo điều kiện cụ thể vườn ươm, rộng 1,2-1,4m, cao 15-20 cm, có rãnh thoát nước giữa 2 luống rộng 40cm. Đất mặt luống được cuốc xới tơi xốp trộn đều với phân chuồng hoai, liều lượng 5kg/m2 mặt luống.
b. Giâm cành
- Giâm cành trực tiếp trên luống
Giâm cành chiết: Theo rạch sâu 5-7cm với cự li 10x10cm (100 cành/m2). Cành chiết được bóc bỏ nilon, đặt nghiêng 600 trong rạch sao cho mắt cành phát triển sang hai bên, lấp đất và lèn chặt vừa phải. Sau khi giâm tưới nước đều trên mặt luống.
Giâm cành: Chọn cây dài 30-40cm phải có 2 mắt, 3 lóng, lóng thứ 3 chừa lại 4-5cm. Sau đó ngâm ngập phần mắt dưới ngâm từ 12-15 giờ vào nước + dung dịch kích ra rễ (theo hướng dẫn của nhà sản xuất), sau đó đem giâm trực tiếp vào luống giâm để cành nghiêng 600 so với mặt đất. Dùng đất nhỏ lèn chặt phần dưới sau đó tưới ẩm, phủ rơn rạ kín mặt luống và luôn giữ ẩm cho cây.
- Giâm cành vào bầu
Thành phần hỗn hợp ruột bầu: Đất mặt hoặc tầng B: 69%; Phân chuồng hoai: 30%; Supe lân: 1%; Vỏ bầu: Dùng túi bầu PE kích thước 14x20cm hoặc 15x22cm.
Đóng bầu và cấy cây: Cho hỗn hợp ruột bầu vào1/3 đáy bầu, dùng tay lèn chặt rồi đưa cành chiết đã bóc bỏ nilon vào bầu, đặt cành chiết trong bầu sao cho nhánh rễ phát triển sang hai bên, tiếp tục cho hỗn hợp ruột bầu lèn chặt đầy bầu nhưng không được làm vỡ bầu.
Xếp bầu: Bầu được xếp chặt trong luống nổi đã tạo sẵn, các hàng bầu xếp theo một hướng so le trên mặt luống, mật độ khoảng 120 bầu/m2. Vun đất cao 2/3 bầu kín hai bên thành luống. Tưới nước 5-8 lít/m2 đều mặt bầu.
1.3.3. Chăm sóc
Sau khi ươm đảm bảo độ che bóng 60%, chiều cao giàn che 2m trên toàn bộ diện tích ươm giống.
Sau 30-40 ngày giảm độ che bóng xuống 30%, sau 60-70 ngày còn 15%. Trước khi xuất vườn 15-20 ngày dỡ bỏ toàn bộ giàn che.
Tưới nước thường xuyên đủ ẩm cho luống giâm đến khi xuất vườn.
Tiến hành làm cỏ mặt luống, đảo bầu, phá váng mặt luống, mặt bầu theo định kỳ 1 lần/tháng
1.3.4. Tiêu chuẩn cây con xuất vườn
Cây con được nuôi trong vườn ươm 3-4 tháng. Cây con có bộ lá phát triển, mầu xanh tự nhiên, bộ rễ thứ cấp hoàn chỉnh, cây con không bị sâu bệnh, dị tật, cành lá không dập nát.
2. Nhân giống bằng hạt
2.1. Tiêu chuẩn hạt giống
Hạt giống phải có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng: Khô, mầy, không lẫn tạp, tỉ lệ hạt lép thấp, không bị sâu bệnh.
2.2. Xử lý loại bỏ hạt lép và tạp chất
Trước khi ngâm ủ cần phơi hạt giống lại 2 - 3 giờ dưới nắng nhẹ để tăng sức hút nước và tăng độ nẩy mầm của hạt, không phơi trực tiếp trên sân gạch hay sân xi măng. Sau đó loại bỏ những hạt lép và tạp chất. Ngâm hạt vào nước sạch, đảo đều và ngâm hạt trong thời gian 10 - 15 phút. Sau đó, dùng rá vớt bỏ những hạt nổi, hạt lơ lửng trong nước, gạn lấy những hạt chìm mang đãi sạch.
2.3. Kỹ thuật ngâm, ủ hạt
+ Kỹ thuật ngâm hạt:
Hạt cây giống sau khi được xử lý loại bỏ hạt lép và tạp chất. Xử lý phá mầm ngủ để kích thích nẩy mầm, rồi tiếp tục ngâm với nước sạch khoảng 24-36 giờ. Trong quá trình ngâm cứ 4-5 tiếng thì thay nước, rửa chua 1 lần, ngâm cho đến khi thấy hạt hút no nước, rồi đãi sạch, để ráo nước sau đó tiến hành ủ.
+ Kỹ thuật ủ hạt giống:
Bắt đầu bạn cần pha nước ấm để ngâm ủ hạt giống theo tỷ lệ chuẩn là 2 sôi cùng 3 lạnh (nước ấm khoảng 45~50 độ). Sau khi hạt đã hút no nước, đãi sạch để ráo nước, cho vào rá phủ vải ẩm để ủ. Trong quá trình ủ, ngày 2 lần tưới nước và đảo hạt giống cho hạt nẩy mầm đều. Sau một thời gian khi hạt đã nhú mầm, thì tiến hành đem ươm vào bầu và chuyển sang chế độ chăm sóc cây con.
2.4. Kỹ thuật chăm sóc cây giống
+ Chăm sóc mầm ươm cây:
Khi mầm cây đã mọc đều, ổn định ta tiến hành đưa vào chế độ chăm sóc cây con. Trong 7 - 10 ngày đầu khi cây mầm cây còn yếu ta tiến hành phun sương hàng ngày để không làm gẫy lá mầm. Những ngày sau đó cứ 2 - 3 ngày ta tưới nước 1 lần bằng ô doa lỗ nhỏ vào sáng sớm hoặc chiều mát. Phía bên trên mặt luống cây giống phải che lưới đen để tránh ánh sáng trực tiếp.
+ Bón phân cho cây
Ở giai đoạn còn nhỏ cây rất nhạy cảm với các thành phần của phân hóa học, ta không nên bón phân cho cây ở thời điểm này. Cây cũng không thích hợp với độ ẩm cao nên cần điều chỉnh chế độ tưới, tốt nhất là 3 - 4 ngày tưới 1 lần. Ở giai đoạn sau tùy theo tốc độ sinh trưởng của cây mà có thể quyết định lượng nước tưới và lượng phân bón cho phù hợp.
+ Đảo bầu cây
Khi cây nẩy mầm cây cao 30-40cm tiến hành đảo bầu, phân loại, xếp cây lớn riêng, cây nhỏ riêng để tiện chăm sóc. Khi cây giống đạt chiều cao 60-70 cm, bầu đẻ ra từ 3-4 cây ta tiến hành mở 1/2 lưới đen phía trên luống cây giống để cho cây thích nghi với chế độ ánh sáng tự nhiên. Lúc này ta giảm chế độ tưới 4-5 ngày tưới 1 lần, khi cây giống đã được thuần tự nhiên từ 15-20 ngày thì có thể đưa cây đi trồng
II. KỸ THUẬT TRỒNG
1. Phương thức, phương pháp và mật độ trồng
- Phương thức trồng: Thuần loại (trồng bằng cây con có bầu hoặc không bầu).
- Mật độ trồng: Mật độ: 500 cây/ha, cây cách cây 4m, hàng cách hàng 5m.
2. Chuẩn bị đất trồng
- Xử lý thực bì: Phát trắng toàn bộ, tiến hành thu gom xác thực vật xếp theo đường đồng mức (Phát đọn thực bì là tạo không gian thích hợp tốt nhất để cây sinh trưởng và phát triển tốt nhất cho cây).
- Làm đất: Theo hố kích thước hố: 60x60x60cm. Khi cuốc hố lớp đất mặt và lớp đất dưới để riêng để trồng cây sau này (lớp đất mặt trộn với phân cho xuống trước, lớp đất dưới lấp trồng cây lên sau).
- Bố trí cây trồng: + Trên đất dốc: Nanh sấu
+ Trên đất bằng: Thẳng hàng
- Lấp hố và bón lót: Dùng cuốc bàn bạt toàn bộ phần đất mặt (đất màu, tơi xốp) xung quanh hố và lớp đất mặt đã để riêng lúc cuốc hố xuống 1/2, 2/3 chiều sâu hố đào.
- Bón lót: Phân NPK (5:10:3) + phân hữu cơ (phân chuồng hoai hoặc phân xanh đã ủ kỹ) với liều lượng 15-30 kg/hố, đảo đều, sau đó lấp một lớp đất mặt (3cm) lên trên để tránh rễ cây tiếp xúc trực tiếp với phân.
3. Thời vụ trồng
+ Vụ xuân: Từ tháng 2 đến tháng 4.
+ Vụ thu: Từ tháng 8 đến tháng 9.
Lưu ý: Chọn những ngày có mưa hoặc trời râm mát để trồng cây.
4. Kỹ thuật trồng
a. Trồng bằng cây con có bầu
Dùng cuốc bàn tạo lỗ chính giữa hố đã được lấp bằng hỗn hợp đất + phân, độ sâu lỗ đảm bảo khi đặt cây giống xuống thì mặt bầu thấp hơn mặt hố từ 4-5 cm.
Rạch bỏ vỏ bầu PE, tránh không làm vỡ bầu đất, đặt bầu cây xuống hố trồng theo phương thẳng đứng. Nơi đất dốc đặt chiều nghiêng của hom hướng theo đỉnh núi. Nơi đất bằng, đặt chiều nghiêng của hom theo cùng một hướng.
Tiến hành lấp đất: Hai lần đầu lèn chặt xung quanh bầu, lần 3 chỉ vun lên lớp đất mặt tơi xốp và tạo mặt hố sau khi trồng. Vun đất dầy 4-5cm phủ kín mặt bầu theo hình mâm xôi, phủ rơm rạ, cỏ rác quanh gốc cây trên mặt hố để giữ ẩm.
b. Trồng bằng cây con không có bầu
Đánh cây giống trên luống giâm trực tiếp, cắt bớt phần rễ mọc quá dài. Sau đó hồ rễ bằng bùn hoặc đất pha loãng trước khi trồng. Tạo lỗ trồng đặt cây nghiêng 600 xuống hố trồng, rễ buông tự nhiên. Nơi đất dốc đặt chiều nghiêng của cây hướng theo đỉnh núi. Nơi đất bằng đặt chiều nghiêng của cây theo cùng một hướng sao cho cành bên của cây phân bố đều sang hai bên. Tiến hành lấp đất: Hai lấp một lèn đất (hai lần lấp đất chỉ lần đầu lèn chặt xung quanh gốc cây, lần hai không lèn để lớp đất mặt tơi xốp và tạo mặt hố sau khi trồng).Vun đất phủ từ 2/3 đến hết lóng thứ nhất của cây giống.
III. CHĂM SÓC, NUÔI DƯỠNG VÀ BẢO VỆ
1. Chăm sóc, nuôi dưỡng rừng
a. Trồng dặm
Tiến hành trồng dặm ngay trong lần chăm sóc đầu tiên trên toàn bộ diện tích trồng rừng. Trồng dặm toàn bộ những cây bị chết và cây không có khả năng phát triển.
b. Chăm sóc
Chăm sóc ba năm đầu sau khi trồng: Năm thứ nhất: Từ 1 - 2 lần; Năm thứ 2 và 3: Từ 2 - 3 lần.
Phát toàn bộ dây leo, cây bụi trên toàn bộ diện tích. Rẫy cỏ, phá váng xung quanh hố trồng với đường kính 1m
c. Nuôi dưỡng rừng
Măng là do cây tre mẹ sinh ra, số lượng cây mẹ trong một khóm măng cần phải điều tiết cho phù hợp, năng suất mới cao.
Từ khi trồng đến năm thứ 3 mỗi khóm chỉ để 3 - 4 cây mẹ ra măng to khỏe không sâu bệnh, từ năm thứ 3 đến năm thứ 5 chỉ lấy măng không để măng mọc thành cây. Sau đó cứ cách 3 năm lại chặt bỏ cây mẹ cũ để một số cây mẹ mới, đồng thời phải đào bỏ những gốc cây già (Tùy từng mục đích sử dụng nên để số cây mẹ cho hợp lý). Biện pháp này thường làm vào tháng 12 năm trước đến tháng 2 năm sau.
d. Bón phân, rẫy cỏ, vun gốc:
Thời gian bón: Lần 1: tháng 2 - 3; Lần 2: tháng 7 - 8.
Lượng phân: Phân hữu cơ (phân chuồng hoai mục hoặc phân xanh đã qua ủ kỹ từ 15-30 kg/hố). Phân vô cơ (từ 0,2-0,3kg/gốc (theo tỉ lệ NPK là 5-10-3)).
Kỹ thuật bón: Dùng cuốc xới đất sát cây trong khóm theo rãnh hình vành khuyên sâu 15 - 20cm. Tiến hành rải đều phân hữu cơ cùng phân vô cơ xung quanh gốc trên rãnh đã cuốc.
Rẫy cỏ vun gốc: Rãy sạch cỏ xung quanh khóm. Dùng cuốc vun đất tơi xốp lấp kín phân. Chiều cao gốc vun đến 2/3 lóng thứ nhất của cây trong khóm. Chiều rộng gốc vun từ 30-40cm tính từ cây ngoài cùng của khóm tới mép rãnh ngoài của gốc vun.
2. Bảo vệ rừng, phòng trừ sâu, bệnh hại
Dùng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh để phòng trừ sâu bệnh hại. Cuốc xới rộng 1m xung quanh khóm để diệt ấu trùng của sâu hại măng, phát dọn định kỳ.
- Xung quanh khu vực trồng nên có hàng rào, đào hào, chống trâu bò gia súc phá hoại. Thường xuyên kiểm tra phát hiện sâu bệnh hại để đưa ra phương án phòng trừ sâu bệnh kịp thời.
- Các loại sâu: Vòi voi hại măng, châu chấu, xén tóc, sâu cuốn lá hại lá. Nếu có ít thì tìm bắt diệt, nếu có nhiều thì dùng Ofatox 400 EC.
- Rệp hại măng phòng trừ bằng Trebon 10EC, Sheppa 25EC pha với nồng độ 0,2%...
- Mối hại măng: Xử lý hố trước khi trồng bằng Basudin 10H hoặc Padan 4G, mỗi hố 50 gam
- Bệnh hại: Bệnh bồ hóng tre, biện pháp phòng trừ tốt nhất là làm cỏ, xới đất, giữ vệ sinh, rắc vôi bột quanh gốc tre mỗi lần vun xới.
- Bệnh đốm nâu do nấm phòng trừ bằng Daconil 75WP hoặc Toxpin 70WP theo hướng dẫn trên bao bì.
- Phòng cháy và chữa cháy rừng: Phát dọn thực bì, tạo ra các đường băng cản lửa.
IV. KHAI THÁC
1. Khai thác Măng
Măng được khai thác chính từ tháng 7-9 hàng năm. Măng củ, măng mầm: Dùng cuốc bới đất hở măng hoàn toàn, dùng dụng cụ cắt tại nơi phình to nhất của củ măng. Tránh không phạm vào mắt măng còn lại của củ măng. Sau khi cắt măng lấp đất lại như ban đầu. Trường hợp gặp mưa sau khi cắt măng cần để lại 1-2 ngày mới lấp đất. Khai thác toàn bộ măng nhưng giữa vụ chọn 6-8 măng to khỏe bố trí đều trong khóm để lại làm cây mẹ cho năm sau.
2. Khai thác lá
Năm thứ 2 cây có khả năng cho thu hoạch lá. Khi thu hoạch để lại trên ngọn 3 đến 5 lá để cây tạo điều kiện cho cây quang hợp để tổng hợp chất hữu cơ tạo ra chất dinh dưỡng để nuôi sống cây trồng. Sau 2 đến 3 tháng thu hoạch lá một lần.
Lưu ý: Trong thời gian ra măng hạn chế thu lá để tránh ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng.
Hoàng Tuấn
Trung tâm Khuyến nông